Ο πολτός των πραγμάτων - Αριστείδης Αντονάς

 

Αν ήσουν αόρατος θα λήστευες μια τράπεζα;, αναρωτιόταν για χρόνια ο τοίχος λίγο κάτω από το σπίτι μου, και αν το ερώτημα περί αυτοκτονίας είναι το φιλοσοφικά σημαντικότερο, το ερώτημα του τοίχου διεκδικεί τον αντίστοιχο τίτλο σε μια περί ηθικής συζήτηση.

Στην έρημη πόλη των λίγων νυχτερινών διαβατών, μια βιτρίνα ξάφνου φωτίζεται για να αναδείξει το νέο της περιεχόμενο, το γεμάτο πληγές γυμνό κορμί ενός νεκρού άντρα. Τα ρούχα του κομματιασμένα στέκουν πεταμένα παραδίπλα, η τσάντα του τρυπημένη και γύρω της χαρτιά και έγγραφα σκορπισμένα στο πάτωμα. Κόσμος μαζεύεται να δει το θέαμα, η αστυνομία δεν αργεί να εμφανιστεί, ο ανακριτής κάθεται στο τραπέζι του πίσω και δεξιά, όπως βλέπει κανείς τη βιτρίνα, ο άντρας της σήμανσης ελέγχει τον χώρο για στοιχεία, ο νοσοκόμος έχει σκύψει πάνω από το πτώμα. Να και ο Τάρκεν ανάμεσα στο συγκεντρωμένο πλήθος, ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής της ιστορίας αυτής, που δεν τον λένε Τάρκεν, παρά μόνο τον φωνάζουν έτσι, απαξιωτικά η αλήθεια είναι, στη δουλειά, με πρώτον από όλους το αφεντικό του, που όλο ηλίθιες ιδέες έχει και ούτε ένας δεν βρίσκεται να του το πει, και να που εμφανίστηκε και αυτός εδώ, αν είναι δυνατόν, να τον ρωτάει τι κάνει και τι σκοπεύει να κάνει και πόσο σκέφτεται να μείνει εδώ. Ο Τάρκεν βρίσκεται σε εφιαλτικό αναβρασμό, ο φόνος του προκαλεί τέτοια ηδονή που αναρωτιέται αν εκείνος ο ίδιος είναι ο δράστης, αν κάποια πτυχή του εαυτού του σχεδίασε και εκτέλεσε μια τέτοια πράξη, άλλωστε αυτά σκεφτόταν στο δωμάτιο του, λίγο πριν σβήσει η λάμπα ξαφνικά και βγει στον δρόμο που τον οδήγησε μπροστά σε αυτό το υπέροχο θέαμα.   

Μετά από το επεισόδιο της βιτρίνας κάθε άνθρωπος με τσάντα μεταμορφώνεται σε υποψήφιο θύμα. Ετούτος εδώ που κρατά τσάντα είναι ένοχος για όλα χωρίς να το ξέρει. Ευτυχώς κρατάω για μένα όσα σκέφτομαι γιατί αλλιώς θα ήμουν κλεισμένος κάπου. Οι τσάντες δείχνουν τον ξεπεσμό των πραγμάτων αλλά και την κατάντια του ανθρώπου. Μείζον υποψήφιο θύμα; Η ίδια η τσάντα φυσικά. Και προ του επεισοδίου αλλά περισσότερο μετά από το επεισόδιο. Κάθε τσάντα ζητά ταπεινωτική καταστροφή περιεχομένου.

Ο Τάρκεν, ο ιδιότυπος αυτός χαρακτήρας, με το ιδεολογικά συγκεχυμένο μίσος απέναντι στις τσάντες και το περιεχόμενό τους, που είναι καταδικασμένο να σαπίζει, ένας σούπερ ήρωας με πιτζάμες, που ολοένα σχεδιάζει δράσεις για να τις εγκαταλείψει λίγο μετά, μέρος του συστήματος που μάχεται, ένας αλλοτριωμένος ιδεολόγος που βρίσκεται εντός του αγώνα που ανέκαθεν ονειρευόταν, με τη τσάντα κρεμασμένη στον ώμο, έρχεται αντιμέτωπος με τις φοβίες της εμπλοκής σε μια τέτοια ενέργεια όπως ο φόνος, νιώθει όμως ταυτόχρονα την ευθύνη της πράξης του. Ο Τάρκεν είναι ένας σχηματικός χαρακτήρας, χωρίς ιδιαίτερο βάθος και σίγουρα όχι προικισμένος με ηρωικές αρετές.

Το -αναγκαστικά- αμήχανο ξεκίνημα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης της ιστορίας του Τάρκεν, αφήγησης που κινείται ανάμεσα στον ρεαλισμό και το παράλογο, γρήγορα βρίσκει βηματισμό ανάμεσα στη δράση και το δοκίμιο, μια επιλογή ιδιαιτέρως απαιτητική ως προς τη διατήρηση της μυθοπλαστικής ισορροπίας, γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε με μυθοπλασία. Ο Αντονάς, αρχιτέκτονας με μετέπειτα σπουδές στη φιλοσοφία, κατασκευάζει έναν ονειρικό εφιάλτη, με έντονο το στοιχείο του στοχασμού, με τη γνώριμη θεατρικότητα που χαρακτηρίζει το σύνολο της βιβλιογραφίας του παρούσα. Οι καφκικές επιρροές είναι διακριτές, παρότι εδώ εντοπίζεται μία βασική και δομική διαφορά: Ο Τάρκεν έρχεται αντιμέτωπος με τα πιο μύχια όνειρά του, ο εφιάλτης εδώ πηγάζει από τις ανασφάλειες και τις φοβίες του ίδιου, τις ενοχές του για τη θέση του στον κόσμο και τον φόβο του απέναντι στις συνέπειες των πράξεών του. Είναι η στιγμή που βρίσκεται να πρωταγωνιστεί στο σχέδιο του, η στιγμή που αυτή η ιδιότυπη επανάσταση ξεκινά. Ένα πλήθος περίεργων μαζεμένων τριγύρω κοιτάζει το πτώμα του άντρα στη βιτρίνα, ανάμεσά τους και ο Τάρκεν, που μετά από παραίνεση του αφεντικού του θα περάσει στον χώρο του εγκλήματος και θα τον ακολουθήσει στο εσωτερικό του, απόφαση η οποία θα τον εμπλέξει οριστικά στη δράση. Ο τρόπος με τον οποίο ο Αντονάς στήνει την πλοκή γύρω από την υπερφωτισμένη βιτρίνα, τον ναό έκθεσης του καταναλωτισμού μιας κοινωνίας για την οποία τα πάντα ανάγονται σε θέαμα, είναι ιδιοφυής, όπως και η συνολική χρήση του χώρου. Ο Αντονάς κατασκευάζει έναν κόσμο ανοίκειο χρησιμοποιώντας υλικά οικεία, ενώ χρησιμοποιεί το παράλογο με μέτρο. Τα ευρήματα που προάγουν την πλοκή, και μαζί της τη φιλοσοφική εμβάθυνση, είναι απολύτως χρηστικά.

Ένα κομψοτέχνημα τρόμου, γεμάτο από φιλοσοφικά ερωτήματα, Ο πολτός των πραγμάτων οδηγεί τον αφηγητή του -και μαζί και τον αναγνώστη- σ' ένα μονοπάτι δύσκολων αποφάσεων, φέρνοντάς τον διαρκώς απέναντι σε ένα καθρέφτισμα του ίδιου του του εαυτού. Είναι ο τρόπος που η θεωρία συγκρούεται με την πραγματικότητα, πραγματικότητα στην οποία οι ιδέες συνεχώς ηττώνται από τα πράγματα. Ο Τάρκεν αποτελεί μέρος του κόσμου που επιθυμεί να αλλάξει, όσο έκκεντρα και αν -πιστεύει πως- ζει, όσο αηδιαστικός και αν του φαίνεται ο κόσμος αυτός. Αυτός είναι ο κεντρικός πυρήνας γύρω από τον οποίο κινείται φιλοσοφικά η νουβέλα αυτή. Είναι εφικτή η αλλαγή εντός ενός δεδομένου συστήματος; Και αν ναι, υπό ποιους όρους; Αυτό μοιάζει να αναρωτιέται ο Αντονάς στα παρασκήνια της γέννησης της ιστορίας αυτής, ερώτηση βαθιά πολιτική και αναγκαία, της οποίας η απάντηση, αλίμονο, δεν είναι απλή και μοναδική. Ο συγγραφέας δεν δοκιμάζει να απαντήσει στο ερώτημα αυτό, εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι η θέση της συνθήκης αλλαγής, το πείραμα, γι' αυτό άλλωστε εκκινά από μια ακραία θέση, φέρνοντας αντιμέτωπο το κακό με το κακό.  

 

υγ. Λίγα λόγια για τον Χειριστή, ένα παλαιότερο αφήγημα του Αντονά, που θα σας οδηγήσει και σε άλλα, ακόμα παλαιότερα, μπορείτε να βρείτε εδώ.

Εκδόσεις αντίποδες