Πριν από αρκετά χρόνια, οκτώ αν κάνω σωστά τις πράξεις και τους υπολογισμούς, η Σ., με βλέμμα γεμάτο λάμψη, μου μίλησε για το βιβλίο αυτό. Ωστόσο, οι μηχανισμοί που φέρνουν στα χέρια μας το επόμενο βιβλίο είναι, τις περισσότερες φορές, ανεξήγητοι, η πληροφορία καταγράφηκε αλλά δεν αξιοποιήθηκε παρά μόνο πριν από λίγες μόλις μέρες, όταν η ανάγκη για μια πολυσέλιδη, γενναιόδωρη αφήγηση χτύπησε με επιμονή την πόρτα. Πριν από τρία χρόνια διάβασα ένα άλλο βιβλίο του Πάουερς, Οι κορυφές της ζωής, που μόλις είχε κυκλοφορήσει. Ενθουσιάστηκα. Ήταν το βιβλίο που τότε είχα ανάγκη, μια μεγάλη αφήγηση ικανή να δημιουργήσει χώρο σε μια περίοδο αρκετά ασφυκτική. Και τα βιβλία αυτά, που, αριστουργήματα ή μη, κάποτε μας βοήθησαν να μείνουμε στην επιφάνεια και να βρούμε τις ανάσες μας ξανά, έχουν μια θέση ξεχωριστή στην καρδιά μας. Τέτοιο βιβλίο ήταν Οι κορυφές της ζωής. Η εμπειρία εκείνη έφερε ξανά στο προσκήνιο την ανάμνηση εκείνου του γεμάτου λάμψη βλέμματος. Πέρασε αρκετός καιρός από τότε. Άλλα βιβλία μεσολάβησαν. Στο παζάρι της Κλαυθμώνος Ο ποταμός της μνήμης κόστιζε δυόμιση ευρώ. Δεν είχα πλέον κάποια δικαιολογία. Η στιγμή έφτασε. Οι προσδοκίες αναπόφευκτα βάραιναν την επιλογή.
Η Κάριν κατάφερε να ξεφύγει από το ασφυκτικό περιβάλλον της μικρής επαρχιακής πόλης στις βορειοαμερικανικές μεσοδυτικές πολιτείες, εκεί που γεννήθηκε και μεγάλωσε, πόλη γνωστή εξαιτίας του ξεχειμωνιάσματος των καναδικών γερανών τους χειμερινούς μήνες στον ποταμό Πλατ. Δυσκολεύτηκε αρκετά αλλά κατάφερε να πάρει τον έλεγχο της ζωής της, να αφήσει μεγάλο μέρος του παρελθόντος της πίσω, να νιώσει καλά με τον εαυτό της, να βρει ικανοποίηση και νόημα στις ταπεινές δουλειές που χρειάστηκε να κάνει, να αφεθεί σε μια σχέση, όσο μπορούσε τουλάχιστον να αφεθεί. Πίσω, στη γενέθλια πόλη, άλλος συγγενής εκτός από τον Μαρκ, τον μικρότερο αδερφό της, δεν της είχε μείνει. Οι δυσκολίες της ενηλικίωσης, με εκείνη στον ρόλο της μεγάλης αδερφής, ύφαναν το κυρίως μέρος των μεταξύ τους συναισθημάτων. Η χιλιομετρική απόσταση φάνηκε να δίνει οριστικά το πραγματικό βάρος στη σχέση τους. Όμως, η ζωή είναι γεμάτη από ανατροπές.
Όταν το τηλέφωνό της χτύπησε, έχασε το έδαφος κάτω από τα πόδια της, ο αδερφός της ήταν σε κρίσιμη κατάσταση αλλά ζωντανός μετά από ένα αυτοκινητικό ατύχημα και νοσηλευόταν στην τοπική κλινική. Η Κάριν θα ζητήσει και θα λάβει μια ολιγοήμερη άδεια από τη δουλειά της για να βρεθεί στο πλευρό του Μαρκ, που την είχε ανάγκη. Η ανακούφισή της όταν ο Μαρκ επανέκτησε την επαφή με το περιβάλλον γρήγορα υποχώρησε αφού εκείνος αρνιόταν πεισματικά να δεχτεί πως ήταν η Κάριν εκείνη που βρισκόταν στο δωμάτιο και όχι κάποια σωσίας που είχε πάρει τη θέση της. Η υπομονή των πρώτων ημερών, πως αυτό ήταν μια κατάσταση προσωρινή, έδωσε τη θέση της στον εκνευρισμό μιας μόνιμης συνθήκης. Η Κάριν αναγκάστηκε να πάρει άδεια άνευ αποδοχών, ρισκάροντας πως η θέση της θα καλυπτόταν από κάποιον άλλο διαθέσιμο αντικαταστάτη. Η γνωμάτευση των θεραπόντων ιατρών ήταν πως ο Μάρκ έπασχε από το σύνδρομο Κάπγκρας, σπάνιο και όχι σύνηθες αποτέλεσμα κρανιοεγκεφαλικού τραύματος.
«Στο Κάπγκρας το άτομο πιστεύει ότι οι αγαπημένοι του έχουν αντικατασταθεί με ρομπότ, σωσίες ή εξωγήινους. Όλους τους άλλους τους αναγνωρίζει. Ενώ το αγαπημένο πρόσωπο διεγείρει μεν τη μνήμη, αλλά όχι και το συναίσθημα. Η απουσία συναισθηματικής επιβεβαίωσης υπερτερεί αυτού που λέει η λογική της μνήμης. Ή, για να το πω αλλιώς, η διάνοια επινοεί περίπλοκα λεπτομερείς μεν, αλλά παράλογες εξηγήσεις για να δικαιολογήσει μιαν ανεπάρκεια στο συναίσθημα. Η λογική εξαρτάται από το συναίσθημα».
Η Κάριν, σε μια προσπάθεια κατανόησης και, συναισθηματικής κυρίως, επιβίωσης, αρχίζει τη μελέτη γύρω από το σύνδρομο Κάπγκρας αλλά και τη γενικότερη μελέτη της λειτουργίας του εγκεφάλου. Θα επικοινωνήσει με τον Τζέραλντ Βέμπερ, έναν νευρολόγο και διάσημο συγγραφέα βιβλίων εκλαϊκευμένης νευρολογίας που ζει στην ανατολική ακτή. Θα καταφέρει να του κινήσει το ενδιαφέρον και να τον φέρει ως εκεί. Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το περίγραμμα της υπόθεσης του μυθιστορήματος αυτού.
Ένας παντογνώστης αφηγητής θα ηγηθεί της προώθησης της πλοκής στην οποία πρωταγωνιστούν τα δύο αδέρφια και ο Βέμπερ, ενώ παράλληλα, καθώς οι μήνες κυλούν, οι γερανοί φτάνουν και αποχωρούν από τα μέρη εκείνα. Ο Πάουερς είναι σπουδαίος μάστορας στην κατασκευή, κάτι το οποίο είχα την τύχη να απολαύσω και στο προηγούμενο βιβλίο του. Μια αφήγηση ρέουσα που δεν ανακόπτεται χωρίς ωστόσο να παραμελεί τις απαραίτητες τεχνικές προδιαγραφές, χωρίς δηλαδή να υποκύπτει άνευ όρων στην ευκολία γυρίσματος της σελίδας. Τα σκοτεινά σημεία του ανθρώπινου εγκεφάλου μπορεί να μοιάζουν αρκούντως γοητευτικά, αλλά χωρίς την ορθή χρήση τους δεν θα κατάφερναν να διαμορφώσουν ένα ωραίο μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας πείθει τον αναγνώστη πως έχει επαρκή και εις σχετικό βάθος γνώση για το αντικείμενο, πως το σύνδρομο Κάπγκρας δεν είναι ένα απλό και φαντασμαγορικό εύρημα που στην πορεία αποδεικνύεται αντί για θησαυρός άνθρακας, και αυτό, παρότι βρισκόμαστε σε μυθοπλαστικά εδάφη, είναι απαραίτητο.
Ο Βέμπερ θα μπορούσε, στα μάτια μου τουλάχιστον αυτό συνέβη, να θεωρηθεί άλτερ έγκο του Όλιβερ Σακς. Η παρουσία του, εκτός από καταλυτική για την προώθηση της κεντρικής πλοκής, διαπραγματεύεται αρκετά ακόμα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την έννοια ή τον ρόλο, αν προτιμάτε, του επιστήμονα, την ταλάντευση ανάμεσα στην επιλογή της περαιτέρω επιστημονικής έρευνας και την εκλαΐκευση της εμπειρίας, ανάμεσα στη συγγραφή επιστημονικών άρθρων που αφορούν λίγους ειδικούς και την απόπειρα επεξήγησης σε ένα πιο ευρύ κοινό, το ηθικό ερώτημα αν πρόκειται για εκμετάλλευση των ασθενών ή όχι η μεταφορά των περιστατικών στις σελίδες των βιβλίων του, αν προκύπτουν ζητήματα σχετικά με τη χρήση ευαίσθητων και ξεκάθαρα προσωπικών δεδομένων, αλλά και αν η απόπειρα απόκρυψής τους αποτελεί μια καλή δικαιολογία για τον μυθοπλαστικό εμπλουτισμό τους προς τέρψιν εντυπωσιασμού. Ο Πάουερς έχει τη διορατικότητα να μην του στήσει έναν ανδριάντα, αλλά να προσδώσει στον Βέμπερ τα απαραίτητα, ανθρώπινα χαρακτηριστικά, καταφέρνοντας να δώσει το απαραίτητο βάθος στον χαρακτήρα αυτό, ίσως τον πιο καλοσχηματισμένο και σίγουρα τον πλέον γοητευτικό μεταξύ των προσώπων της πλοκής.
Εκείνο ωστόσο που κυρίως πετυχαίνει ο Πάουερς είναι να διαποτίσει το σύνολο του μυθιστορήματος με τα λόγια του Βέμπερ: Η λογική εξαρτάται από το συναίσθημα. Το επιστημονικό και σπάνιο εύρημα του συνδρόμου Κάπγκρας δεν εξαντλείται στον εντυπωσιασμό, αλλά καθίσταται οργανικό μέρος της συνολικής αναγνωστικής πρόσληψης. Και αυτό αποδεικνύεται ο πλέον καθοριστικός παράγοντας που επιτρέπει στο Ο ποταμός της μνήμης να υπερβεί κατά πολύ τους όποιους περιορισμούς καλείται να αντιμετωπίσει ένα μυθιστόρημα όπως αυτό, που εξαρτάται σε τόσο μεγάλο βαθμό από το κεντρικό εύρημα και τη διαρκή προσήλωση στην προώθηση της πλοκής. Ο πρωτότυπος τίτλος του μυθιστορήματος είναι The Echo Maker. Παρότι δεν ξέρω τους λόγους για τους οποίους λήφθηκε η απόφαση για την αλλαγή του στην ελληνική έκδοση, οφείλω να παραδεχτώ πως αποδεικνύεται αρκετά λειτουργικός και επαρκής.
Ένα πολύ καλό μυθιστόρημα ήταν αυτό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου