Στην αναγνωστική συνείδηση αρκετών, το καλοκαίρι είναι συνυφασμένο, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, με τη νουάρ λογοτεχνία. Παραβλέποντας εκείνους που το θεωρούν αυτό υποτιμώντας κατά κάποιο τρόπο το είδος, αφού η ευκολία στην ανάγνωση είναι το κριτήριο επιλογής τους, θα σημείωνα πως λέξεις κλειδιά μιας επιτυχημένης επιλογής νουάρ λογοτεχνίας είναι η Γαλλία και οι εκδόσεις Πόλις. Παρότι δεν είναι ακριβώς το είδος της λογοτεχνίας που με ενθουσιάζει –τι και αν μπορώ να ανακαλέσω πλείστα παραδείγματα που το διαψεύδουν αυτό, πρέπει να αποδεχτούμε πως είμαστε οι αντιφάσεις μας– Οι ανώνυμοι του Υγκ Παγκάν ήταν ένα από τα βιβλία που επέλεξα να διαβάσω κατά τη διάρκεια του –αστικά πια δυσβάσταχτου– θέρους.
Δεκαετία του '70, μια ανώνυμη πόλη της Γαλλίας. Ο αρχιεπιθεωρητής Σνεντέρ αδιαφορεί για την όποια πιθανότητα λαμπρής καριέρας θα τον περίμενε στο Παρίσι, επιλέγει μια θέση αναντίστοιχη των δεξιοτήτων και των περγαμηνών του, κουβαλώντας τα σκοτάδια από την παρουσία του στον Πόλεμο της Αλγερίας. Έχουμε, λοιπόν, το βασικότερο των συστατικών της καλής νουάρ λογοτεχνίας, την παρουσία ενός μεσήλικα άντρα γεμάτου από αντιφάσεις που παλεύει με τα φαντάσματά του. Ο Σνεντέρ είναι ένας γνώριμος χαρακτήρας, ένας μεσήλικας που παρά τα όσα δείχνει προς τα έξω, ή παρά τα όσα οι άλλοι διακρίνουν σε αυτόν, νιώθει έντονα τη ματαίωση και την αποτυχία να τον κατακλύζουν. Αυτά τα συστατικά είναι που τον κάνουν συμπαθή, που προσφέρουν ένα αξιόλογο έδαφος για μια ιδιότυπη ενσυναίσθηση. Η υπόθεση, καίτοι σημαντική, δεν είναι το παν εδώ, όχι για μένα τουλάχιστον που η επίλυση ενός εγκλήματος δεν με καθηλώνει, ίσως και το αντίθετο να συμβαίνει όταν αυτή η διαδικασία είναι γεμάτη από απίθανα ευρήματα και βαρετές ευκολίες.
Μια από τις πρώτες υποθέσεις που θα αναλάβει είναι η διαλεύκανση της δολοφονίας μιας έφηβης. Η έρευνα για τον δολοφόνο θα επιτρέψει στον Παγκάν να μας συστήσει τον Σνεντέρ αλλά και να μας δώσει το μικροκλίμα που επικρατεί εντός και γύρω από τους κόλπους της γαλλικής αστυνομίας σε μια ταραχώδη περίοδο, όταν η κόκκινη απειλή αποτελούσε το νούμερο ένα κίνδυνο γύρω από τον οποίο συσπειρώνονταν οι αρχές και το συντηρητικό μέρος του λαού στα απόνερα του Πολέμου της Αλγερίας, της τελευταίας αιματηρής πράξης μιας χρόνιας αποικιοκρατικής συνθήκης. Με τρόπο λειτουργικό, φυσικά ενταγμένο στην προώθηση της πλοκής, ο αναγνώστης εισάγεται στη γαλλική επαρχία εκείνων των χρόνων. Οι ανώνυμοι είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός ατμοσφαιρικού μυθιστορήματος, χωρίς ωστόσο αυτή να του τσακίζει τον αυχένα ή να φαίνεται επιτηδευμένη και να μυρίζει ενοχλητική εξωτικότητα.
Για αναγνώστες που η αναγνωστική απόλαυση δεν εξαντλείται στην αστυνομική πλοκή, Οι ανώνυμοι είναι ένα χορταστικό μυθιστόρημα, που δεν ακολουθεί αποκλειστικά και μόνο τη μονοδιάστατη διαδρομή έγκλημα-επίλυση-κάθαρση και δεν εγκλωβίζεται στους δεδομένους ειδολογικούς περιορισμούς. Αυτή η συγγραφική στάση έχει ως αποτέλεσμα το μυθιστόρημα να μην είναι βαρυφορτωμένο από μια διαρκή απόπειρα εντυπωσιασμού και παραπλάνησης, με μοναδικό στόχο την έξη του αναγνώστη και το γρήγορο γύρισμα των σελίδων καθοδηγημένη από την επιθυμία αποκάλυψης της ταυτότητας του δολοφόνου. Ο Παγκάν, μάλιστα, απλώνει την έκταση του μυθιστορήματος αρκετά πέρα από την ανακάλυψη και σύλληψη του δολοφόνου, φλερτάροντας επικίνδυνα είναι η αλήθεια με την αίσθηση των περιττών σελίδων, καταφέρνοντας ωστόσο να δώσει ένα αναλογικά με το είδος σφιχτοδεμένο αποτέλεσμα, που δικαιολογεί το άπλωμα αυτό.
Τα πολυσέλιδα μυθιστορήματα, ο ορισμός του μπούνκερ και της παράλληλης με την εκεί έξω πραγματικότητα, είναι ιδιαιτέρως του γούστου μου και αυτό είναι κάτι που το έχω επαναλάβει πλείστες φορές σε αυτή την ψηφιακή γωνιά. Μια από τις λειτουργίες των καλών πολυσέλιδων μυθιστορημάτων είναι η λειτουργία τους ως γέφυρα διάβασης μιας περιόδου, για διαφορετικούς κάθε φορά λόγους, αναγνωστικού μπλοκαρίσματος, εντός των οποίων σου επιτρέπεται να κινηθείς με τους δικούς σου ρυθμούς, πότε φρενήρεις και πότε χελώνας, διατηρώντας σε ωστόσο σε αναγνωστικό περιβάλλον. Και Οι ανώνυμοι, από σύμπτωση, συνέπεσαν με μια τέτοια περίοδο, με ορατό τον κίνδυνο να ταυτιστούν εντός μου με μια άνυδρη συνθήκη, εκεί όπου συχνά το αίτιο αναζητείται εκτός και όχι εντός του αναγνωστικού υποκειμένου, στο ίδιο το βιβλίο και όχι στις δεδομένες συνθήκες. Αυτή η συγκυρία, το γεγονός πως οι αρετές του μυθιστορήματος, πάντοτε με γωνία θέασης τις αναπόφευκτες ειδολογικές ιδιαιτερότητες, ήταν ορατές και στέρεες, αποτελεί την καλύτερη και την πλέον ασφαλή βεβαιότητα για τη συνολική αξία του μυθιστορήματος παρά το πλήρως αισθητό ντεφορμάρισμα στο οποίο ένιωθα αφημένος.
Διάβαζα κάπου, σχετικά πρόσφατα ίσως πριν από τη θερινή διακοπή, μια ατελείωτη πολυλογία σχετικά με το προφανές της υποκειμενικής κριτικής ματιάς, και θυμωμένος επαναλάμβανα: δεν διαβάζουμε το κάθε βιβλίο, την κάθε στιγμή, υπό τις ίδιες συνθήκες, ανάγκες και προσλαμβάνουσες· η συγκυρία διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, το αναγνωστικό μας κριτήριο σφυρηλατείται κυρίως εν αγνοία μας, υπάρχουν βιβλία που με τον τρόπο τους μας έσωσαν και ας μην μπουν ποτέ σε κανέναν κανόνα. Να ένα ακόμα παράδειγμα, Οι ανώνυμοι. Σίγουρα δεν είναι το καλύτερο βιβλίο που έχω διαβάσει, ούτε καν το καλύτερο νουάρ που έχω διαβάσει, είναι ωστόσο ένα καλό βιβλίο που η συγκυρία το έφερε στα χέρια μου μια δύσκολη βδομάδα και όμως δεν το παράτησα, ούτε το κατηγόρησα για όλα τα δεινά της ύπαρξής μου, και εκείνο με αντάμειψε, μου πρόσφερε το βάθος του ως χώρο ανάπαυσης, ως σταθμό μετεπιβίβασης για το επόμενο ταξίδι.
Στον συνδυασμό Γαλλία-εκδόσεις Πόλις για την επιλογή ενός καλού νουάρ, ας προσθέσουμε και το όνομα του Γιάννη Καυκιά στη μετάφραση.
υγ. Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου