Το κείμενο μας απορροφά. Ο λόγος του γίνεται καρφί που πονάει και καθηλώνει. Οι Ιστορίες από την Κολιμά μας τοποθετούν στο κέντρο ενός εφιάλτη: απάνθρωπα στρατόπεδα στις ρωσικές στέπες, κόπωση και μια παγωνιά που παραλύει. Το αντιλαμβανόμαστε. Το κακό είναι πλέον κοινός τόπος και η επιβίωση πραγματικός άθλος.
Ο Σαλάμοφ έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε διάφορα στρατόπεδα εργασίας. Εξορίστηκε προς ιδεολογική αναμόρφωση. Ο χείμαρρος των μικρών του διηγήσεων περιγράφει την καθημερινότητα των καταδικασθέντων: εξαντλητική δουλειά σε στοές ορυχείων, πείνα, ξυλοδαρμοί, ανακρίσεις, ποδοπάτημα της βούλησης. Η αφήγηση ζωντανεύει και τις πιο μύχιες σκέψεις των καταδίκων. Δεν ελπίζουν σε μια κίβδηλη μελλοντική ελευθερία. Αυτό που προέχει είναι να γραπώσουν γερά τη ζωή και να διασωθούν στο παρόν. Ταυτόχρονα όμως επιθυμούν και να παραμείνουν ακέραιοι, να μην ξεπουλήσουν την ψυχή τους αποκτώντας μια ηθική σωστό λάστιχο. Οι δεσμοφύλακες βέβαια δεν τους αφήνουν σε ησυχία. Κάθε λεπτό τους βάζουν σε πειρασμό. Κραυγάζουν γύρω τους υποσχόμενοι δώρα σε όσους καταδίδουν και είναι δουλικοί. Πολλοί δεν αντέχουν, καταρρέουν και συνεργάζονται.
Και η θέση του πνεύματος; Ποια είναι μέσα σε αυτήν τη θύελλα απανθρωπιάς; Ο συγγραφέας μας εκμυστηρεύεται ότι τα περισσότερα βιβλία παραμένουν αδιάφορα στους πόνους των δοκιμαζόμενων. Νοιάζονται μόνο να τέρψουν τα αυτιά με γλυκερά τεχνάσματα και γι' αυτό στα δύσκολα ηττώνται. Έτσι στο έργο βλέπουμε κορυφαίους των ρωσικών γραμμάτων (Ζαμιάτιν, Αντρέγεφ, Πλατόνοφ, Μάντελσταμ) να παρελαύνουν αφοπλισμένοι. Είναι τραγικοί ήρωες που συνειδητοποιούν το μάταιο της τέχνης τους μπροστά στη θριαμβεύουσα ωμότητα. Αυτό που χρειάζεται, μας λέει ο Σαλάμοφ, είναι μια νέα λογοτεχνία. Κάθε φράση της θα είναι κατά τέτοιο τρόπο ζυγισμένη ώστε θα έχει αποβάλλει κάθε τι το περιττό και το πεποιημένο. Θα επιμένει σε μια ουσιώδη λιτότητα αποδίδοντας τόσο την τερατώδη βία όσο και την ανθρώπινη ανάγκη της αυτοσυντήρησης.
Τελειώνοντας την ανάγνωση και κλείνοντας το βιβλίο παρατηρούμε ότι όλα όσα μας έχει σκιαγραφήσει ο συγγραφέας, δε σβήνουν αλλά εντυπώνονται έντονα μέσα μας. Εξακολουθούμε να αντικρίζουμε στρατιές καταδίκων να οδεύουν μέσα σε παγωμένα τοπία. Είναι ταλαιπωρημένοι. Φοράνε κουρέλια. Το κρύο περονιάζει το κορμί τους ενώ η κούραση λάμπει μέσα στα μάτια τους. Τους φανταζόμαστε αποκαμωμένους να ξαπλώνουν πάνω στο χιόνι, να κοιμούνται και να εισέρχονται σε μια άλλη επικράτεια. Εκεί τουλάχιστον έχουν καλή συντροφιά. Συναντούν τους αχώριστους φίλους τους από το Λοιμό του Φραγκιά και από το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος του Λέβι.
Μια ιδιαίτερη, πάντως, μνεία αξίζει η ελληνική έκδοση του έργου· τόσο για το επιμελημένο της μετάφρασης όσο και για το ιδιαίτερα χρηστικό της μέγεθος, που χώρεσε κοντά δύο χιλιάδες σελίδες σε ένα μόνο ευλύγιστο τόμο.
Γιάννης Φλ.
Δεσμώτης δεν σημαίνει δεσμοφύλακας αλλά κρατούμενος.Ο Σαλάμοφ αναφέρει τους κακοποιούς με τα πραγματικά τους ονόματα αλλά στους πολιτικούς κρατουμένους δίνει μερικές φορές ονόματα λογοτεχνών.
ΑπάντησηΔιαγραφή@Ανώνυμος. Ως προς το πρώτο που επισημαίνεις, γράφτηκε εκ παραδρομής και το διόρθωσα. Σ’ ευχαριστώ για την παρατήρηση! Ως προς το δεύτερο σκέλος του σχολιασμού σου: στο έργο του ο Σαλάμοφ μπορεί να εκκινεί από τον εφιάλτη της Κολιμά αλλά δεν μένει εκεί. Έτσι δεν κάνει μόνο μία πιστή καταγραφή της ζωής του στα στρατόπεδα εργασίας, δεν γράφει απλώς άλλη μια μαρτυρία αλλά δημιουργεί και τους δικούς του μύθους, είτε πλάθοντας νέους ήρωες είτε τοποθετώντας υπαρκτά πρόσωπα (δηλαδή τους μεγάλους ρώσους λογοτέχνες) στη θέση του πρωταγωνιστή μέσα στη δική του μυθοπλασία. Στην τελευταία όμως περίπτωση ο Σαλάμοφ θέλει να υπογραμμίσει κάτι συγκεκριμένο (ότι η λογοτεχνία μέχρι και την εποχή του ήταν ανίσχυρη μπροστά στην επελαύνουσα βαρβαρότητα). Παρόμοιες απόψεις εκφράζει και ο Robert Chandler στο άρθρο του Varlam Shalamov and Andrey 'Fodorovich' Platonov : http://bit.ly/IVUNSY (“The answer, I think, leads us to one of Shalamov’s central themes, his belief that the tradition of liberal, humanistic Russian literature had given birth to terrible delusions”)
ΑπάντησηΔιαγραφή