Ο ανθρωπάκος από το Αρχαγγέλσκ - Georges Simenon

"Κακώς είχε πει ψέματα. Το διαισθάνθηκε μόλις άνοιξε το στόμα του για ν' απαντήσει στον Φερνάν τον Τράγο, και από ντροπή βασικά, από έλλειψη ψυχραιμίας, δεν άλλαξε τις λέξεις που του ήρθαν στο στόμα.
    Είπε λοιπόν :
    -Πήγε στην Μπουρζ."


Έτσι ξεκίνησαν όλα, με αυτήν την αθώα δικαιολογία. "Πήγε στην Μπουρζ." Μια απλή φράση, ικανή όμως να επεκτείνει τα όρια της κολάσεως για τον καημένο τον Ζονάς, που είδε την - κατά πολύ νεότερη - γυναίκα του να φεύγει για να φυλάξει - όπως συνήθιζε τακτικά να κάνει - το παιδί ενός γειτονικού ζευγαριού, εκείνοι πήγαιναν σινεμά, η Τζίνα έπαιρνε το βιβλίο της και το κλειδί του σπιτιού και δεν επέστρεφε πριν από τις δώδεκα. Αυτό θα συνέβαινε και ετούτη τη φορά, όμως η Τζίνα δε γύρισε, μάταια την περίμενε ο Ζονάς.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Τζίνα δεν κοιμόταν σπίτι, συνήθιζε άλλωστε τις ολιγοήμερες αποδράσεις, οι φήμες την ήθελαν να έχει αρκετούς εραστές. Ο Ζονάς αντιμετώπιζε στωικά την κατάσταση, δίχως ξεσπάσματα και εκρήξεις ζήλιας. Δίχως να μοιράζεται με κανέναν όσα τον απασχολούσαν. Οι μέρες περνούν και η Τζίνα δεν επιστρέφει. Ο Ζονάς, αιχμάλωτος της πρώτης δικαιολογίας, επιχειρεί να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα πραγματικότητα. Η μικρή κοινότητα και η οικογένεια της Τζίνας επιμένουν όμως να χώνουν τη μύτη τους προσπαθώντας να διαλευκάνουν το μυστήριο της εξαφάνισης. Βλέπετε, η Τζίνα είναι μία απ' αυτούς, εκείνος δεν έπαψε - και ούτε θα πάψει ποτέ - να είναι ένας εμιγκρές. Το γεγονός πως βρέθηκε μικρός σε αυτή την πόλη δεν αλλάζει τα δεδομένα.   

Στη υπόθεση δεν αργεί να εμπλακεί και η αστυνομία, η έρευνα είναι ενδελεχής και οδηγεί σε διάφορα ευρήματα του μακρινού παρελθόντος, στοιχεία που από μόνα τους φαντάζουν αθώα μα που σε συνδυασμό είναι ικανά να στοιχειοθετήσουν ένα βαρύτατο κατηγορητήριο.

Ο Ζονάς είναι μια τραγική φιγούρα. Aπό τη μια στιγμή στην άλλη βρίσκεται να παρατηρεί τον μικρόκοσμό του να καταρρέει. Ούτε ένα χέρι δε θα βρεθεί να τον χτυπήσει φιλικά στην πλάτη, κανείς δε φαίνεται διατεθειμένος να ακούσει τον πόνο του. Έχει και ο Ζονάς το μερίδιο ευθύνης του βέβαια, όχι μόνο γιατί δεν είπε από την αρχή την αλήθεια, μα και γιατί δεν επιχείρησε ποτέ να εμβαθύνει τις σχέσεις του. Για να είμαστε δίκαιοι όμως, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τον αποστειρωμένο χαρακτήρα που διαθέτουν οι μικρές - και όχι μόνο - κοινωνίες, στεγανά καθαρότητας, δεν επιτρέπουν την ενσωμάτωση σε οτιδήποτε ξένο και νέο προς αυτές. Ανοχή επιφανειακή και μόνο, απόρροια της "καλής συμπεριφοράς", έτοιμη να υποχωρήσει στην πρώτη ευκαιρία. Υποκρισία.  

Κλεισμένος στο βιβλιοπωλείο, έχοντας τυπικές επαφές με τους άλλους εμπόρους, αφοσιωμένος στο μοναχικό χόμπι του φιλοτελισμού, έτσι ζούσε για χρόνια ο Ζονάς. Ο γάμος του με τη Τζίνα προέκυψε σε μια χρονική στιγμή που εκείνος είχε πάρει απόφαση πως θα πορευόταν μονάχος του. Θείο δώρο έμοιαζε, τέτοια ήταν η λάμψη, που δε μπόρεσε - ή δε θέλησε - να λάβει υπόψη του το αμαρτωλό παρελθόν της, να διακρίνει τα σημάδια της πλεκτάνης. Μαθημένος χρόνια στη μοναξιά, θαμπώθηκε από το ελάχιστο ίχνος συντροφικότητας, ποιος θα μπορούσε να τον ψέξει;

Ο Σιμενόν δημιουργεί από την πρώτη κιόλας αράδα ένα περιβάλλον ασφυκτικό, ο αέρας συνεχώς μειώνεται και ο χώρος στενεύει. Καθώς οι σελίδες περνούν, νιώθει κανείς την ταύτιση με τον Ζονάς, την υποχρέωση να συνταχθεί μαζί του. Θλίψη αυθεντική, κόμποι σε διάφορα σημεία του σώματος. Ευχή, μακάρι να πρόκειται για κακόγουστη φάρσα. Γράφοντας αυτές τις γραμμές, συνειδητοποιώ πως στιγμή δε με απασχόλησε η τύχη της εξαφανισμένης, αγωνιούσα μονάχα για εκείνον. Η ένταση κλιμακώνεται μαεστρικά, ο χαρακτήρας που πλάθει ο Σιμενόν δεν προκαλεί μόνο τον οίκτο μα εντείνει και το μυστήριο. Η δίχως ξεσπάσματα αποδοχή της κατάστασης επιτρέπει στην αμφιβολία να εισχωρήσει, αναγκάζει τον αναγνώστη να κρατά διαρκώς "πισινή" μοιάζοντας τελικά στο τέρας...

Μπορώ να αντιληφθώ τον συσχετισμό με τον Ξένο του Καμύ, άλλωστε και οι εξωτερικές ομοιότητες είναι ορατές. Δε θα συγκρίνω ποιοτικά τα δύο βιβλία, κυρίως γιατί απέναντι στον Ξένο δε μπορώ να σταθώ αντικειμενικός. Πάντως, το μυστήριο της εξαφάνισης της Τζίνας, στο μυθιστόρημα του Σιμενόν, αλλάζει αρκετά τον τρόπο προσέγγισης του κειμένου κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, γεγονός που διαφοροποίησε την αίσθηση που μου άφησε ο Ανθρωπάκος από το Αρχαγγέλσκ. 

Γράφω και σβήνω το ρήμα απολαμβάνω, δε μπορώ να αποφασίσω. Μπορεί κανείς άραγε να απολαύσει μια ιστορία τόσο στενάχωρη, όσο αυτή του Ζονάς;



υ.γ Αφορμή για να διαβάσω τον Ανθρωπάκο από το Αρχαγγέλσκ, στάθηκε η σύγκριση-πρόκληση με τον Ξένο του Καμύ. Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.




Μετάφραση Αργυρώ Μακάρωφ
Εκδόσεις Άγρα