Το μαγεμένο σπίτι/ Η Γκρίτζα - Robert Musil

Μετάθεση σε ένα μέλλον πιο κατάλληλο, συνθήκες ηρεμίας και ωρίμανσης - ελπίδα. Στη λίστα των επερχόμενων αναγνωσμάτων, περίοπτη θέση κατέχει ο Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, ακόμα αναζητά το δρόμο του προς την οικιακή βιβλιοθήκη, συναντιόμαστε συχνά σε σπίτια και βιβλιοπωλεία, τον χαιρετώ με δέος. Ελάχιστους ξέρω που τόλμησαν το βήμα, ο ενθουσιασμός τους με γεμίζει θάρρος.

Τριγυρνούσα σε μέρη γερμανόφωνα τις τελευταίες μέρες, μαγεμένος από την επίδραση της γλώσσας, παρά τη διαμεσολάβηση των μεταφραστών. Διέτρεξα τη στοίβα αναζητώντας τον επόμενο σταθμό του σελιδοδείκτη, η μαύρη ράχη του μου τράβηξε την προσοχή, το έπιασα στα χέρια μου, ήταν η στιγμή για την πρώτη γνωριμία με τον Ρομπέρτ Μουζίλ, δε σήκωνε άλλη αναβολή.

Τα άκοπα βιβλία όλο και σπανίζουν - λεπτομέρειες θα πείτε, ενώ τα ψηφιακά καλπάζουν - η ιεροτελεστία επαναλαμβάνεται σπανιότερα, μα με την ίδια πάντα προσήλωση και χαρά. Το ασπρόμαυρο πορτραίτο του συγγραφέα απευθύνει το καλώς ορίσατε στον αναγνώστη, που ανταποδίδει, σχεδόν έκπληκτος, και, αφού πρώτα αποφύγει την παγίδα της εισαγωγής, διαβάζει τις πρώτες γραμμές.

Όποτε διηγόταν την περιπέτειά του στο μαγεμένο σπίτι ο υπολοχαγός Δημήτριος Νάγκι, πρόσθετε με ύφος σκεφτικό και επίσημο: Μα το θεό σας λέω, λίγο έλειψε να με δηλητηριάσει...

Ο Δημήτριος γίνεται μάρτυρας του διαλόγου δύο εραστών, εκείνος την απειλεί πως θα σκοτωθεί αν τον αρνηθεί, εκείνη επιμένει να τον αρνείται. Σε ένα περιβάλλον σχεδόν μεταφυσικό, το μαγεμένο σπίτι της γριάς κόμισσας αποτελεί ιδανικό σκηνικό απονενοημένων πράξεων. Ο Μουζίλ, αριστοτεχνικά - τόσο κλισέ, μα τόσο ακριβές - πατάει σε μια απλή ιστορία και της προσδίδει την απαραίτητη μαγεία ώστε να υπερπηδήσει το ρεαλισμό, να ξεπεράσει τη ζωή και να μετατραπεί σε λογοτεχνία υψηλή.

Αντίστοιχα πράττει και στο έτερο διήγημα, με τίτλο Γκρίτζα. Σύμφωνα με τους μελετητές, όπως αναφέρει ο Ίσαρης στο εισαγωγικό σημείωμα, οι ιστορίες του Μουζίλ βασίζονται σε πραγματικά περιστατικά της ζωής του.

Ο Χόμο είχε έναν μικρό γιο που ήταν άρρωστος· πέρασε ένας χρόνος, μα η κατάστασή του παρέμενε στάσιμη· ο γιατρός συνέστησε μακρόχρονη κούρα σε κάποιο θέρετρο, αλλά ο Χόμο δεν αποφάσιζε αν έπρεπε να τον συνοδεύσει. Σκέφτηκε πως θα αποχωριζόταν για μεγάλο διάστημα τις ασχολίες του, τα βιβλία, τα σχέδια, τη ζωή του. Καταλάβαινε πόσο εγωισμό έκρυβε αυτή η αντίσταση, αλλά ήταν και μια απόπειρα αποδέσμευσης, μια και δεν είχε αποχωριστεί τη γυναίκα του ούτε για μια μέρα.

Η Γκρίτζα διαθέτει κάτι από την αύρα του μεγαλειώδους μυθιστορήματος του Τόμας Μαν, το Μαγικό Βουνό, που κυκλοφόρησε τρία χρόνια αργότερα (1924). Ο Χόμο αρνείται να ακολουθήσει το παιδί του στο θέρετρο. Φεύγει για τον ιταλικό βορρά αποδεχόμενος την πρόταση να δουλέψει σε ένα ορυχείο χρυσού σε μια δύσβατη και ορεινή περιοχή, κάθε μέρα που περνάει, η παλιά του ζωή δείχνει να χάνεται στην ομίχλη της λησμονιάς.

Σπείρα. Η κυκλική ανάβαση του ορεινού όγκου, οι προκλήσεις που κρύβονται ακόμα και στην πιο αδιάφορη καθημερινότητα, η ικανότητα του ανθρώπου στην προσαρμογή, η σταδιακή μετατροπή του καινούριου σε ρουτίνα. Οι λέξεις πολύτιμες, δεν τις σπαταλά, με σύνεση τοποθετεί τη μία δίπλα στην άλλη, τίποτε το περιττό στο λόγο του. Καθηλωτικός ο τρόπος που μπερδεύει το όνειρο με την πραγματικότητα, το ρεαλισμό με τη μαγεία.

Δείγμα μικρό, μα αντιπροσωπευτικό θαρρώ, πριν τη μεγάλη απόφαση.



Μετάφραση Αλέξανδρος Ίσαρης
Εκδόσεις Ηριδανός