Κάποια στιγμή είχα διαβάσει για την κυκλοφορία αυτής της συλλογής διηγημάτων τού αγαπημένου σκηνοθέτη -τουλάχιστον μέχρι ένα σημείο της κινηματογραφικής του πορείας, ύστερα η μανιέρα κάπως με κούρασε αλλά η αρχική λάμψη δεν έσβησε ποτέ- Εμίρ Κουστουρίτσα. Ενθουσιάστηκα, λοιπόν, και ύστερα το ξέχασα, αμυνόμενος ίσως απέναντι στη χρονική απόσταση μέχρι την πολυπόθητη -αν και τότε αβέβαιη- κυκλοφορία της και στα ελληνικά. Ο καιρός έφτασε, ο ενθουσιασμός επανέκαμψε, οι προσδοκίες έλαβαν θέση και η ανάγνωση ξεκίνησε άμεσα!
Και μόνο αυτή η αμεσότητα, από την απόκτηση του βιβλίου μέχρι την ανάγνωση, σε μια περίοδο που όλοι οι εκδοτικοί οίκοι παρουσιάζουν, εν όψει καλοκαιριού, τα βαριά τους χαρτιά, τα βιβλία εκείνα που πραγματικά πιστεύουν πως θα αποδειχτούν το χιτ της κύριας αναγνωστικής περιόδου του έτους, είναι ικανή να φανερώσει τη λαχτάρα μου, και τις προσδοκίες μου. Ναι, οι προσδοκίες, πάντα αυτές.
Από τις πρώτες κιόλας γραμμές του πρώτου κιόλας διηγήματος η ζωή λαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η ζωή με τις χαρές και τις λύπες της, τα πάθη και τις απογοητεύσεις της, η ζωή που κινείται παράλληλα και συχνά αντιστικτικά με τις επικρατούσες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, στοιχείο γνώριμο και αξιομνημόνευτο στις ταινίες του Κουστουρίτσα, στοιχείο που πραγματικά με ιντριγκάρει. Και υπάρχει ένα σαφέστατο έλλειμμα εδώ, καθώς οι περισσότεροι δημιουργοί επιχειρώντας να αναβιώσουν μια περασμένη ή σύγχρονη εποχή, εγκλωβίζονται στα χαρακτηριστικά της, επικεντρώνοντας όλες τους τις δυνάμεις στην ηρωοποίηση. Πάρτε για παράδειγμα τα δικά μας δείγματα: τη λογοτεχνία της κρίσης, της μικρασιατικής καταστροφής ή του πολυτεχνείου. Είναι κάτι το οποίο και ο Κουστουρίτσα θα μπορούσε να κάνει και μάλιστα να μη θέσει στιγμή εν αμφιβόλω την εισπρακτική επιτυχία, να πουλήσει τον πόλεμο ή το παρελθόν της ενωμένης Γιουγκοσκλαβίας, να προσφέρει δακρύβρεχτες ιστορίες οικογενειών που χωρίζονται, ηρώων που σκοτώνονται, καθημερινών ανθρώπων που γνωρίζουν τη βία ενός καθεστώτος ολοκληρωτικού. Στοιχεία εξωτικά για τους μη γηγενείς, με πολιτική κατεύθυνση και πασπαλισμένα με τον απαραίτητο συναισθηματικό εκβιασμό. Χαρακτηριστικά σίγουρα παρόντα, μα όχι κυρίαρχα μετά την πρωτοεπίπεδη ανάγνωση, περιτύλιγμα απαραίτητο, μα όχι κυρίαρχο. Όμως ο Κουστουρίτσα -στην προκειμένη- δεν ιντριγκάρεται από αυτή την προοπτική, εκείνο που τον μαγεύει, τον εμπνέει και τον συγκινεί, εκείνο που νιώθει να τον συνδέει με το παρελθόν, είναι η δύναμη της ζωής, και αυτή τοποθετεί σε πρώτο πλάνο.
Και αν ο μαγικός ρεαλισμός γεννήθηκε στη Λατινική Αμερική και ταυτίστηκε με εκείνη, αυτό σε τίποτα δεν απαγορεύει τις εκλεκτικές συγγένειες και σε άλλα μήκη και πλάτη της γης. Ο κυπρίνος που κόβει βόλτες στη μπανιέρα, ο γάιδαρος που μιλάει και το φίδι που είναι πιστό στο καθημερινό του ραντεβού με τον στρατιώτη που το ταΐζει γάλα. Ο έρωτας που κινητοποιεί εν καιρώ πολέμου, η εφηβεία που συνοδεύεται από αλλεπάλληλες εκρήξεις γνωριμίας με το σώμα και τον έξω κόσμο, τον μεγάλο και άγνωστο, η εξωσυζυγική απιστία, η αλητεία σε ένα αστυνομοκρατούμενο περιβάλλον, όλα τα γνώριμα μοτίβα του σκηνοθέτη είναι εδώ. Και είναι αυτή η γνώριμη αίσθηση το νήμα που ενώνει τα έξι διηγήματα της συλλογής, νήμα απαραίτητο, κατά τη γνώμη μου, σε κάθε συλλογή.
Και ο αναγνώστης δύσκολα δεν θα παρασυρθεί από τη γεμάτη ζωή δύναμη των ιστοριών, καθώς η συγκίνηση και το γέλιο εναλλάσσονται αβίαστα. Η εμπειρία του Κουστουρίτσα από τη συγγραφή σεναρίων είναι εμφανής τόσο στους διαλόγους και στους χαρακτήρες, όσο και στην εξέλιξη της κάθε ιστορίας.
Μία ευχάριστη έκπληξη, μία δικαίωση προσδοκιών.
(πρωτοδημοσιεύτηκε στα Χανιώτικα Νέα)
Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ
Εκδόσεις Utopia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου