Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά - Robert Penn Warren

 

Ο αφηγητής, Τζακ Μπέρντεν, πιάνει το νήμα της ιστορίας μια ζεστή μέρα του 1936. Βρίσκεται στο αυτοκίνητο του αφεντικού του Γουίλι Σταρκ, το οποίο οδηγεί ο Σούγκαρ Μπόι, με κατεύθυνση το Μέισον Σίτι. Κάθεται στο πίσω κάθισμα μαζί με τη Λούσι, τη γυναίκα του Σταρκ, και τον συνεργάτη του Τάινι Ντάφι. Στο μπροστινό κάθισμα, ανάμεσα στον οδηγό και το Αφεντικό, κάθεται ο νεαρός Τομ Σταρκ. Την αστραφτερή Κάντιλακ ακολουθεί ένα ακόμα αυτοκίνητο στο οποίο επιβαίνουν δημοσιογράφοι και φωτογράφοι, αλλά και η Σέιντι Μπερκ, σύμβουλος του Αφεντικού. Κατευθύνονται στο σπίτι που γεννήθηκε και μεγάλωσε το Αφεντικό, εκεί που πια μένει ο γέρος πατέρας του. Ο φωτογράφος θα καλύψει την επίσκεψη αυτή με φωτογραφίες που θα διοχετευτούν στον Τύπο την επόμενη κιόλας μέρα. Αργότερα, το ίδιο βράδυ, το Αφεντικό με τον Μπέρντεν θα επισκεφτούν τον δικαστή Μόνταγκιου Ίρβιν ο οποίος νωρίτερα εξέφρασε την υποστήριξή του προς τον πολιτικό αντίπαλο του Σταρκ. Δεν θα καταφέρουν να του αλλάξουν γνώμη. Στο ταξίδι της επιστροφής, το Αφεντικό θα ζητήσει από τον Μπέρντεν να ξεψαχνίσει το παρελθόν του δικαστή. Το πρώτο κεφάλαιο λειτουργεί ως ιδανική πύλη εισόδου του αναγνώστη στο μυθιστόρημα. Δεν είναι μόνο ο τόπος (παρότι η Πολιτεία και η πρωτεύουσά της σε καμία στιγμή δεν κατονομάζονται) και ο χρόνος, αλλά και η εμφάνιση και πρώτη αδρή σκιαγράφηση των περισσότερων εκ των βασικών χαρακτήρων της πλοκής και των σχέσεων μεταξύ τους. Επιπλέον, διαφαίνονται ξεκάθαρα τα χαρακτηριστικά της αφήγησης, που βασίζεται σε διαρκείς χρονικές αναλήψεις και προλήψεις, ενώ διακρίνεται από μια διάθεση ενδοσκόπησης και λεπτομερούς περιγραφής προσώπων, τόπων και καταστάσεων, μέσω των οποίων αποτυπώνονται οι χαρακτήρες και οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούν. 

Ο Μπέρντεν γνώρισε τον Σταρκ αρκετά χρόνια πριν, όταν δούλευε ως δημοσιογράφος και το μετέπειτα αφεντικό του ήταν ένας φιλόδοξος νεαρός, ταπεινής καταγωγής, που ξεκινούσε την πολιτική του καριέρα αποφασισμένος να υπηρετήσει τον λαό και να εξαλείψει την αδικία, χωρίς να έχει την οικονομική και πολιτική υποστήριξη του συστήματος, ως ένας από τους χιλιάδες απόκληρους και αδικημένους. Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι της ιστορίας και ο Σταρκ έφτασε να γίνει ο πανίσχυρος κυβερνήτης της Πολιτείας. Συνοψίζοντας κανείς το μυθιστόρημα αυτό ως την ιστορία ανέλιξης και κυριαρχίας του Γουίλι Σταρκ στην πολιτική μέσα από τη ματιά του συνεργάτη του (και αφηγητή της ιστορίας) Τζακ Μπέρντεν, ελοχεύει ο κίνδυνος υποτίμησης και περιορισμού της συγγραφικής φιλοδοξίας. Το Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά δεν είναι μόνο ένα πολιτικό μυθιστόρημα γεμάτο από φιλοδοξίες και ίντριγκες, και ίσως εδώ να οφείλεται η ως ένα βαθμό δυσανάλογη της αξίας του πρόσληψη του μυθιστορήματος αυτού διαχρονικά.

Ο Μπέρντεν επιθυμεί να αφηγηθεί τη δική του ιστορία, αυτό αποτελεί την κινητήριο δύναμη της πυρετώδους αφήγησης. Ο Μπέρντεν μέσω της αφήγησής του διόλου δεν επιθυμεί να γίνει αρεστός, δεν είναι η αυταρέσκεια που τον οδηγεί, ούτε κάποια διάθεση απολογίας ή δικαιολόγησης, αλλά η ανάγκη να κατανοήσει τον ίδιο του τον εαυτό, η ενδοσκόπηση, ο απολογισμός της πορείας μιας ζωής: Αυτή ήταν η ιστορία του Γουίλι Σταρκ, αλλά είναι και η δική μου ιστορία. Γιατί έχω κι εγώ μια ιστορία. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που έζησε στον κόσμο και για μεγάλο διάστημα ο κόσμος του φαινόταν μονόδρομος και μετά όχι μόνο δεν του φαινόταν πια μονόδρομος, αλλά του φαινόταν και πολύ διαφορετικός. Η αλλαγή δεν έγινε από τη μια στιγμή στην άλλη. Συνέβησαν πολλά και ο άνθρωπος αυτός ήξερε πότε είχε κάποια ευθύνη για όσα συνέβησαν και πότε όχι. Η αλήθεια είναι πως πέρασε μια περίοδο που πίστευε ότι κανένας δεν είχε την παραμικρή ευθύνη για τίποτα και πως δεν υπήρχε άλλος θεός εξόν τον Μεγάλο Σπασμό. Η παρουσία του Σταρκ στην ιστορία αυτή είναι καταλυτική, καθώς στο πλευρό του ο Μπέρντεν λειτουργεί για λογαριασμό του Αφεντικού, παίζει έναν ρόλο, αντλώντας δύναμη και λάμψη εξ αντανακλάσεως, γίνεται σημαντικός γιατί η θέση του είναι τέτοια, όμως δεν παύει να είναι ένα κεφάλαιο της ζωής του Μπέρντεν. Εδώ εντοπίζεται μέρος της συγγραφικής ευφυΐας του Γουόρεν, ο οποίος γράφει ένα φαινομενικά πολιτικό μυθιστόρημα τοποθετώντας όμως εν τέλει την πολιτική σε δεύτερο πλάνο. Ο χαρακτήρας και η πολιτική εξέλιξη του Σταρκ έχουν έντονο το στοιχείο του στερεοτυπικού, ένας φιλόδοξος νεαρός που καταφέρνει να ανέλθει σε θέσεις εξουσίας για να διαπιστώσει πως οι καλές προθέσεις δεν αρκούν, πως οι συμβιβασμοί και η διαφθορά είναι αναπόσπαστο μέρος του παιχνιδιού. Η εξουσία ως παράγοντας διαφθοράς. Η ιστορία του Σταρκ, παρά τη δεδομένη δυναμική της και τις όποιες αντιστοιχίες με την πραγματικότητα, από μόνη της δεν θα ήταν αρκετή και ικανή για να οδηγήσει το μυθιστόρημα του Γουόρεν στο πάνθεον της υψηλής λογοτεχνίας, είναι όμως απαραίτητη η ιστορία αυτή, όπως και οι υπόλοιπες υποϊστορίες, με κύριες εκείνες των δύο αδελφών, της Ανν και του Άνταμ Στάντον, παιδικών φίλων του αφηγητή, που συνθέτουν την πλοκή, για να μας συστήσει τον Μπέρντεν, έναν ήρωα αξέχαστο που εγγράφεται άπαξ και δια παντός στο μνημονικό του αναγνώστη. 

Ούτε όμως στη σύλληψη και απόδοση ενός ήρωα όπως ο Μπέρντεν εξαντλείται η σπουδαιότητα και η γοητεία του μυθιστορήματος αυτού. Ο Γουόρεν επιθυμεί και επιτυγχάνει να συμπεριλάβει τα πάντα, θαρρείς, σε ένα μυθιστόρημα ολιστικό. Αιχμή του Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά αποτελεί η γλώσσα, τα απροσδόκητα επίθετα που χρησιμοποιεί ο Γουόρεν στις περιγραφές και τις παρομοιώσεις, η χρήση του λάιτ μοτίβ, ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα κίνητρα καθενός από τους χαρακτήρες, αλλά και τα γεγονότα, το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, το φυσικό περιβάλλον, και πάνω απ' όλα η αίσθηση πως καμία λέξη δεν είναι περιττή για το οικοδόμημα και όλα αυτά τη στιγμή που η μομφή περί πιθανού βερμπαλισμού ελοχεύει. Αλλά και η διαχείριση του υλικού του, η συνάρμοση των δεκάδων υποϊστοριών, με αρχή, μέση και τέλος, στο κυρίως σώμα της αφήγησης, η άνεση στο χρονικό μπρος-πίσω και στην εναλλαγή ταχύτητας στον ρυθμό της αφήγησης, οι ολοκληρωμένοι χαρακτήρες ανεξάρτητα από το εμβαδόν που καταλαμβάνουν στην ιστορία, οι φιλοσοφικές, πολιτικές, κοινωνικές και θεολογικές παρατηρήσεις. Το Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά δεν είναι (θα επαναλάβω) μόνο ένα πολιτικό μυθιστόρημα, είναι ταυτόχρονα και ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, μια οικογενειακή σάγκα και μια ερωτική ιστορία, ανάμεσα σε άλλα. Είναι ένα μυθιστόρημα το οποίο υπερκερνά τον τόπο και τον χρόνο, ένα μυθιστόρημα που παρά την απαιτητική του γλώσσα είναι απόλυτα προσβάσιμο.      

Το μυθιστόρημα του Γουόρεν, Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά, που πρωτοεκδόθηκε το 1946, συγκαταλέγεται δικαίως ανάμεσα στα σπουδαιότερα έργα της αμερικανικής λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα. Η πρόσφατη κυκλοφορία του στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις, σε υπέροχη μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου, αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες στιγμές στα καθ' ημάς λογοτεχνικά πεπραγμένα της χρονιάς που πέρασε.

Μετάφραση Αθηνά Δημητριάδου

Εκδόσεις Πόλις