Όλες μας - Λύο Καλοβυρνάς

Πιάνοντας στα χέρια μου το Όλες μας, το τελευταίο λογοτεχνικό έργο του Λύο Καλοβυρνά, είχα ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μια, οι προσδοκίες. Από την άλλη, οι επιφυλάξεις. Δεν είναι σπάνια αυτή η κατάσταση εισόδου σ' ένα βιβλίο, πάντοτε κάτι θα με καλεί και κάτι θα με αποθαρρύνει, η διερεύνηση συμβάλλει τα μέγιστα στη γέννηση της επιθυμίας ανάγνωσης. Εδώ όμως τα πράγματα ήταν κάπως πιο σύνθετα. Και αν οι προσδοκίες μου είχαν, ως συνήθως, να κάνουν με τη, μάλλον αυθαίρετη, σκιαγράφηση ενός ορίζοντα προσδοκιών, μέρος του οποίου απαρτιζόταν από τη λαχτάρα μου να εντοπίζω καλή ελληνική λογοτεχνία και δη με στοιχεία συγχρονίας, οι ισχυρές επιφυλάξεις μου είχαν να κάνουν με την «εκμετάλλευση» της επίκαιρης αντιμετώπισης της πραγματικότητας, τη στιγμή που οι γυναικοκτονίες πληθαίνουν. Φοβόμουν μια στρατευμένη χρήση της ζοφερής αυτής κατάστασης σε βάρος της λογοτεχνίας, την υποψία επιλογής ενός θέματος πιασάρικου σύμφωνου με τα θέλω της αγοράς, την ίδια στιγμή που ήλπιζα στην ανάδειξη μιας ελάχιστα φωτισμένης πλευράς της καθημερινότητας. Αναγνωστική ελπίδα και επιφύλαξη, ταυτόχρονα.

Ένα οικογενειακό δράμα. Η οικογένεια Δέντε, η χήρα μητέρα και οι τρεις κόρες. Η Σία, η μεγάλη, στο κατώφλι των σαράντα, η Νίκη και η Κατερίνα ακολουθούν με διαφορά τριών ετών η μία από την άλλη. Κάθε μια από τις τέσσερις ζει μόνη της, σπάνια βρίσκονται έτσι όπως παλεύουν με τη δύσκολη εξίσωση της καθημερινότητας, βέβαια, αν είχαν την ανάγκη θα τα κατάφερναν ίσως καλύτερα και αυτό είναι κάτι που όσο και αν το αρνούνται το γνωρίζουν καλά. Το γεγονός που πυροδοτεί την πλοκή είναι το αυτοκινητικό ατύχημα της Κατερίνας που τη ρίχνει σε κώμα. Στο νοσοκομείο θα βρεθούν οι δύο αδερφές, στη μητέρα θα το πουν αργότερα, όταν θα έχουν περισσότερα στοιχεία στα χέρια τους, να μην την αναστατώσουν άδικα. Στο δωμάτιο του νοσοκομείου θα εμφανιστούν και οι δύο αδερφές της μητέρας, με τις οποίες εκείνη δεν διέθετε καλές σχέσεις. Το ατύχημα της Κατερίνας θα λειτουργήσει συνεκτικά σε συναισθηματικό επίπεδο για τις πέντε γυναίκες, έτσι όπως εναλλάσσονται στις βάρδιες στο πλευρό της, όχι άμεσα αλλά εν καιρώ, τη στιγμή που διάφορα σκοτεινά σημεία του παρελθόντος επανέρχονται στο προσκήνιο. Περισσότερα στοιχεία επί της πλοκής δύνανται να λειτουργήσουν ως σπόιλερ, οπότε και θα παραλειφθούν.

Στο Όλες μας, ο Λύο Καλοβυρνάς παίζει ένα διπλό χαρτί, αρκετά φιλόδοξο η αλήθεια είναι, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς το περιεχόμενο της ιστορίας του, επιστρατεύοντας δύο ευρήματα σχετικά πρωτότυπα. Η αφήγηση είναι κυρίως πρωτοπρόσωπη και εναλλάσσεται ανάμεσα στα βασικά πρόσωπα της πλοκής. Με τον τρόπο αυτό ο αναγνώστης, χωρίς την άμεση παρεμβολή ενός παντογνώστη αφηγητή, παρακολουθεί την προώθηση της πλοκής μέσα από την υποκειμενική ματιά των έξι γυναικών, γεγονός που συμβάλει καθοριστικά στον πλουραλισμό των οπτικών γωνιών θέασης. Τον λόγο, και εδώ εντοπίζεται το αφηγηματικό εύρημα, παίρνει και ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια μάλλον μεταμοντέρνα απόφαση, μέσω της οποίας επιχειρεί να ξεναγήσει τον αναγνώστη στα παρασκήνια της γραφής αυτού του μυθιστορήματος, να απαντήσει στο γιατί ένιωθε την ανάγκη να πει αυτή την ιστορία και μάλιστα με τον συγκεκριμένο τρόπο, να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο η δημιουργία μπορεί να λειτουργήσει ως μπούνκερ καταφυγής από την καθημερινότητα, χωρίς όμως να γίνεται μια πλατφόρμα αναχώρησης από αυτή. Την ίδια στιγμή φροντίζει αυτό να μη γίνεται εις βάρος της προώθησης της πλοκής, να μην πετάνε, δηλαδή, οι παρενθέσεις αυτές τον αναγνώστη έξω από το μυθιστόρημα. Στο κείμενο παρεμβάλλονται ονόματα γυναικών-θυμάτων της αντρικής βίας, ως μεσότιτλοι, σαν άλλα εκκλησάκια στην άκρη του δρόμου. Η απόφαση αυτή δεν είναι κενή νοήματος, δεν γίνεται απλώς για να γίνει, αλλά διαθέτει οργανική σχέση με την εξέλιξη της πλοκής, πέρα από τον τεχνικό διαχωρισμό του μυθιστορήματος σε υποκεφάλαια, αλλά και την υποχρέωσή μας στη μνήμη.

Το εύρημα ως προς το περιεχόμενο είναι μεταφυσικού χαρακτήρα και εδώ υπεισέρχεται το κομμάτι των γυναικοκτονιών. Η αποκάλυψή του φέρνει μια ανατροπή στον τρόπο που οι τρεις κόρες αντιλαμβάνονται τα πράγματα και επαναξιολογούν την ως τότε ζωή τους, ενώ ταυτόχρονα προσδίδει μια περαιτέρω μυθοπλαστική χροιά σ' ένα αρκετά ρεαλιστικό και οικείο περιβάλλον. Το εύρημα από μόνο του δεν θα ήταν ωστόσο αρκετό. Ευτυχώς, δεν βαραίνει τις πλάτες του συγγραφέα, δεν τον εγκλωβίζει. Ο Καλοβυρνάς δεν έχει απλώς μια πρωτότυπη ιδέα, αλλά τη δαμάζει και την καθιστά λειτουργική καθώς τη χρησιμοποιεί με έναν έξυπνο και χρηστικό τρόπο στις υπηρεσίες της αφήγησης. Έτσι, η ιδέα αυτή αναδεικνύεται κατά μήκος της αφηγηματικής διαδρομής και δεν αναλώνεται σε μια στιγμιαία λάμψη, καίτοι εντυπωσιακή, σαν άλλο πυροτέχνημα. Ο Καλοβυρνάς δεν χρησιμοποιεί το πρωτότυπο αυτό εύρημα μόνο για να προσδώσει ενδιαφέρον στην πλοκή ή για να εντυπωσιάσει τον ανυποψίαστο αναγνώστη, παρότι πετυχαίνει και τα δύο, αλλά το χρησιμοποιεί και ως όχημα διερεύνησης της αντίδρασης απέναντι στη βία ενάντια στις γυναίκες, τι θα συνέβαινε, μοιάζει να αναρωτιέται, αν ο συσχετισμός δυνάμεων μεταβαλλόταν; Θα ήταν αυτό από μόνο του αρκετό για έναν συνολικά καλύτερο κόσμο;

Το διπλό αυτό χαρτί, λοιπόν, που παίζει ο Καλοβυρνάς στέφεται με επιτυχία. Το Όλες μας δεν λειτουργεί μονοδιάστατα, δεν εγκλωβίζεται ούτε στο θέμα του ούτε στην πρωτοτυπία της αφήγησης και του περιεχομένου. Είναι μια σύγχρονη ιστορία που διαθέτει εμφανείς λογοτεχνικές αρετές στην κατασκευή της και δεν αναλώνεται στη δεδομένη, αν και ακούσια, επίκληση στο συναίσθημα. Και, παρότι δεν μπορώ να πω περισσότερα, είναι σημαντικό το γεγονός ότι ο συγγραφέας ξέρει πώς να κλείσει την ιστορία του. Τα ευρήματα δεν αποτελούν τροχοπέδη στο μυθιστόρημα αυτό. Όπως τροχοπέδη δεν αποτελεί και η επαγγελματική ιδιότητα του συγγραφέα ως ψυχοθεραπευτή, αλλά αντίθετα είναι κάτι που λειτουργεί αναφανδόν υπέρ του μυθιστορήματος, κυρίως όσον αφορά το χτίσιμο των χαρακτήρων, την ανάδειξη των αντιφάσεων, τη διαχείριση της πρώτης ύλης από την οποία είναι φτιαγμένοι, τη στάση απέναντι στις απαιτήσεις της καθημερινότητας και την ικανότητα της μεταμόρφωσης όταν η εν πολλοίς δεδομένη πραγματικότητα ανατρέπεται. Η ιδιότητά του αυτή του χρησιμεύει και στην προσωπική ανάμειξή του στην ιστορία, στις παρενθέσεις του προσωπικού βιώματος, και της εμπλοκής του με τη διαδικασία της γραφής, που αποτελούν και το αλατοπίπερο αυτού του μυθιστορήματος.

Οι προσδοκίες υπερκεράστηκαν, οι επιφυλάξεις σίγησαν. Το Όλες μας αποδείχτηκε ένα πολύ καλό μυθιστόρημα.

Εκδόσεις Gutenberg